اگر به دنبال یک روش مناسب برای برنامه ریزی هستید اما هنوز با انواع برنامه ریزی و مزیت‌ها و معایب هرکدام آشنا نیستید، ما در این مقاله از دوایتیفای به معرفی انواع روش های برنامه‌ریزی (براساس سطح، زمان، عملکرد و…) پرداخته ایم تا بر اساس موقعیتی که دارید، بهترین روش برنامه ریزی را انتخاب کنید و پیشرفت قابل توجهی را در انجام دادن کارهای تان احساس کنید.
انواع برنامه ریزی
اگر مقالات قبلی ما را مطالعه کرده باشید، احتمالا مقاله ما در مورد چگونه برنامه ریزی کنیم؟ را هم خوانده اید؛ در ادامه ی موضوع برنامه ریزی، در این مقاله قصد داریم روش های مختلف برنامه ریزی را معرفی کنیم! همان طور که می دانید برنامه‌ریزی یکی از مهم ترین ابزارهایی است که به ما کمک می‌کند زندگی و کارهای مان را سازماندهی کنیم. نکته ای که در برنامه ریزی اهمیت پیدا می کند، انتخاب یک روش مناسب با شرایط است؛ به دلیل اهمیت انتخاب یک روش درست و مناسب برای برنامه ریزی، در ادامه همراه ما باشید تا انواع برنامه‌ریزی را برای شما توضیح دهیم.
در ادامه به توضیح انواع روش های برنامه ریزی می پردازیم که عبارتند از:
- انواع برنامه ریزی سازمانی (استراتژیک، عملیاتی، تاکتیکی و اضطراری)
- انواع برنامه ریزی بر اساس سطح (بالا به پایین، پایین به بالا، مشارکتی)
- انواع برنامه ریزی بر اساس زمان (کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و فوق بلندمدت)
- انواع برنامه ریزی عملکردی (فردی و گروهی یا تیمی)
- انواع برنامه ریزی از نظر موضوع (شخصی، درسی، شغلی و…)
انواع برنامه ریزی سازمانی (استراتژیک، عملیاتی، تاکتیکی و اضطراری)
انواع برنامه‌ریزی سازمانی عبارتند از:
- برنامه‌ریزی استراتژیک: به برنامه‌ریزی بلندمدت سازمان می‌پردازد. در این نوع برنامه‌ریزی، اهداف بلندمدت سازمان مشخص می‌شوند و راهبردها و روش‌های کلی برای رسیدن به آن‌ها تعیین می‌شوند.
- برنامه‌ریزی عملیاتی: فرد در این حوزه به برنامه‌ریزی روزانه و جزئیات اجرایی فعالیت‌ها می‌پردازد. در این نوع برنامه‌ریزی، وظایف، زمانبندی و منابع مورد نیاز برای انجام کارها به دقت تعیین می‌شوند. معمولاً مدیران اجرایی سازمان این نوع برنامه‌ریزی را انجام می‌دهند.
- برنامه‌ریزی تاکتیکی: به برنامه‌ریزی میان‌مدت می‌پردازد و بین برنامه‌ریزی استراتژیک و عملیاتی قرار دارد. در این نوع برنامه‌ریزی، راه‌حل‌ها و تصمیم‌های میان‌مدت برای رسیدن به اهداف بلندمدت تعیین می‌شود. معمولاً مدیران واحدهای مختلف سازمان در این برنامه‌ریزی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
- برنامه‌ریزی اضطراری: این نوع برنامه‌ریزی برای مواجهه با شرایط ناگهانی و غیرمنتظره استفاده می‌شود و تدابیر و راهکارهای فوری برای مقابله با بحران‌ها و مشکلات ناگهانی تعیین می‌شود. مثلاً برای حوادث طبیعی، حمله سایبری یا مشکلات فنی، این نوع برنامه‌ریزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این مدل از انواع برنامه‌ریزی سازمانی، به سازمان‌ها کمک می‌کنند تا هماهنگی، کارایی و کارآیی خود را بهبود دهند و به بهترین شکل ممکن به اهداف خود برسند.
انواع برنامه ریزی بر اساس سطح (بالا به پایین، پایین به بالا، مشارکتی)
برنامه‌ریزی بر اساس سطح، به سه نوع زیر تقسیم می‌شود:
- برنامه‌ریزی بالا به پایین (Top-Down): در این روش، تصمیمات و استراتژی‌ها توسط مدیران سطح بالا گرفته می‌شود و سپس به سطوح پایین‌تر سازمان منتقل می‌شود. به طور معمول، اهداف بلندمدت سازمان توسط مدیران ارشد تعیین می‌شوند و سپس این اهداف به صورت سلسله‌مراتبی به اهداف میان‌مدت و سپس به اهداف کوتاه‌مدت تقسیم می‌شوند. این رویکرد معمولاً در سازمان‌های بزرگ و شاخه‌ای (دارای زیر مجموعه) استفاده می‌شود.
- برنامه‌ریزی پایین به بالا (Bottom-Up): در این روش، تصمیمات و راهبردها از سطوح پایین‌تر سازمان شکل می‌گیرد و سپس به سطوح بالاتر گرویده می‌شود. این رویکرد معمولاً در سازمان‌هایی با فرهنگ مشارکتی و توجه به نظرات کارکنان استفاده می‌شود. کارکنان سطوح پایین‌تر سازمان تجربیات و نیازهای خود را مطرح می‌کنند و بر اساس آن‌ها تصمیمات گرفته می‌شود.
- برنامه‌ریزی مشارکتی (Participatory Planning): در این نوع از برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری بر اساس همکاری و مشارکت اعضای سازمان صورت می‌گیرد. تمام اعضا در فرایند برنامه‌ریزی شرکت کرده و نظرات، ایده‌ها و پیشنهادات خود را مطرح می‌کنند. از طریق جلسات گروهی، نشست‌های تخصصی یا استفاده از ابزارهای مشارکتی، نظرات اعضا جمع‌آوری و تحلیل می‌شود و در نهایت تصمیمات با توجه به نظرات مختلف اتخاذ می‌شود. این رویکرد به تقویت انگیزه و مشارکت اعضا در فرآیند برنامه‌ریزی و همچنین بهبود اجرای برنامه‌ها کمک می‌کند.
انواع برنامه ریزی بر اساس زمان (کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و فوق بلندمدت)
برنامه‌ریزی می‌تواند بر اساس زمان مورد نیاز برای اجرای طرح‌ها و اهداف مختلف، به انواع زیر تقسیم شود:
- برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت: این گونه از انواع برنامه‌ریزی‌ها برای دوره‌های زمانی کوتاه‌تر از یک سال استفاده می‌شود. معمولاً شامل اقدامات و فعالیت‌های روزانه و هفتگی است که برای دستیابی به اهداف فعلی و فوری سازمان انجام می‌شوند. برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت شامل برنامه‌ریزی ماهانه، برنامه‌ریزی پروژه و برنامه‌ریزی عملیاتی روزانه می‌شود.
- برنامه‌ریزی میان‌مدت: برنامه‌ریزی میان‌مدت معمولاً برای دوره‌های زمانی بین یک تا سه سال استفاده می‌شود. در این نوع برنامه‌ریزی، اهداف و استراتژی‌هایی که برای دستیابی به اهداف بلندمدت سازمان لازم است تعیین می‌شوند. برنامه‌ریزی میان‌مدت به تعیین اولویت‌ها، تخصیص منابع و برنامه‌ریزی پروژه‌ها و فعالیت‌ها برای دستیابی به اهداف بلندمدت کمک می‌کند.
- برنامه‌ریزی بلندمدت: این نوع برنامه‌ریزی برای دوره‌های زمانی بیشتر از سه سال و تا حدود ده سال استفاده می‌شود. در این نوع برنامه‌ریزی، هدف اصلی تعیین راهبردها و چشم‌انداز بلندمدت سازمان است. این برنامه‌ریزی شامل تعیین اهداف بلندمدت، تحلیل محیط کسب‌وکار و شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، تخصیص منابع و برنامه‌ریزی استراتژیک می‌شود.
- برنامه‌ریزی فوق بلندمدت: این نوع برنامه‌ریزی برای دوره‌های زمانی بسیار طولانی مانند 10 تا 20 سال به کار می‌رود. در این نوع برنامه‌ریزی، تعیین اولویت‌ها و اهداف بلندمدت، تحلیل ریسک‌ها و فرصت‌ها، تعیین راهبردها و استراتژی‌های بلندمدت برای دستیابی به اهداف استراتژیک سازمان انجام می‌شود.
انواع برنامه ریزی عملکردی (فردی و گروهی یا تیمی)
برنامه‌ریزی عملکردی، بر اساس سطح افراد یا تیم‌ها، به صورت زیر تقسیم‌بندی می شود:
- برنامه‌ریزی عملکردی فردی: در این نوع برنامه‌ریزی، فرد برای خودش برنامه‌ریزی می‌کند تا به اهداف شخصی خود برسد. این برنامه‌ریزی شامل تعیین اهداف شخصی، تعیین اولویت‌ها، برنامه‌ریزی زمانی و انجام اقدامات مورد نیاز برای دستیابی به اهداف است. فرد می‌تواند از ابزارهایی مانند لیست وظایف روزانه، برنامه‌های زمانبندی شده، تقویم‌ها و روش‌های مدیریت زمان استفاده کند.
- برنامه‌ریزی عملکردی گروهی یا تیمی: در این نوع برنامه‌ریزی، یک گروه یا تیم افراد با همکاری و هماهنگی، برنامه‌ریزی می‌کنند تا به اهداف گروهی خود برسند. این برنامه‌ریزی شامل تعیین اهداف گروهی، تعیین وظایف و مسئولیت‌ها، برنامه‌ریزی زمانی، تعیین راهبردها و مدیریت ارتباطات و همکاری است. گروه می‌تواند از ابزارهایی مانند جلسات تیمی، نرم‌افزارهای مدیریت پروژه، سامانه‌های هماهنگی و اشتراک فایل استفاده کند.
انواع برنامه ریزی از نظر موضوع (شخصی، درسی، شغلی و…)
برنامه‌ریزی می‌تواند بر اساس موضوع یا حوزه مورد استفاده تقسیم بندی شود.
برخی از انواع برنامه‌ریزی بر اساس موضوع عبارتند از:
- برنامه‌ریزی شخصی: برنامه‌ریزی برای زندگی شخصی و تعیین اهداف شخصی، مدیریت زمان، توسعه مهارت‌ها و مدیریت مالی.
- برنامه‌ریزی درسی/تحصیلی: برنامه‌ریزی برای تحصیلات و آموزش شامل تعیین برنامه درسی، تعیین اهداف تحصیلی، مدیریت زمان و تسهیل فرآیند یادگیری.
- برنامه‌ریزی شغلی/حرفه‌ای: برنامه‌ریزی برای حوزه شغلی و حرفه‌ای شامل تعیین اهداف شغلی، توسعه حرفه‌ای، تعیین وظایف و مسئولیت‌ها و مدیریت زمان.
- برنامه‌ریزی مالی: برنامه‌ریزی برای مدیریت مالی و برنامه‌ریزی مالی شامل برنامه‌ریزی بودجه، مدیریت هزینه‌ها، برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری و مدیریت درآمد.
- برنامه‌ریزی پروژه: برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه‌ها شامل تعیین اهداف پروژه، زمانبندی فعالیت‌ها، تخصیص منابع و مدیریت ریسک.
- برنامه‌ریزی رویدادها: برنامه‌ریزی برای برگزاری رویدادها و مراسمات شامل تعیین اهداف رویداد، برنامه‌ریزی زمانی، مدیریت منابع و بودجه و انتخاب سخنرانان و جزئیات مرتبط با رویداد.
شاید این نرم افزارها برای تان مفید باشد:
- نرم افزار برنامه ریزی شخصی
- اپلیکیشن برنامه ریزی درسی
- نرم افزار برنامه ریزی برای سفر
- اپلیکیشن برنامه ریزی روزانه
- اپلیکیشن برنامه ریزی فارسی
جمع بندی
در این مقاله به بررسی انواع برنامه‌ریزی پرداختیم و روش برنامه ریزی مختلف مانند برنامه ریزی سازمانی، برنامه ریزی بر اساس سطح و… را توضیح دادیم؛ تفاوتی ندارد که دانشجو باشید یا مدیر یک شرکت سازمانی بزرگ، همه برای رشد و نظم‌دهی به کارها به برنامه‌ریزی احتیاج داریم. شما می‌توانید بر اساس نیازهایتان روش‌های برنامه‌ریزی متناسب با خود را انتخاب کنید و از آن بهره‌مند شوید. به امید پیشرفت شما.
